Τα γεγονότα:
Από το 1922 υπάρχει αμφισβήτηση της κυριότητας της λίμνης Βιστωνίδας και των οχθών αυτής μεταξύ ελληνικού δημοσίου και Ι. Μονής Βατοπαιδίου. Η Μονή υποστηρίζει ότι ουδέποτε τα επίδικα εδάφη ανήκαν στο ελληνικό δημόσιο και ότι της έχουν παραχωρηθεί ήδη από το 1080 με χρυσόβουλο του αυτοκράτορα Νικηφόρου Βοτανειάτη, επαναβεβαιώθηκαν από τον Ανδρόνικο τον Γ΄ τον Παλαιολόγο το 1329 και τον Σέρβο ηγεμόνα Ιωάννη Ουγκλέση το 1371, όταν η περιοχή ανήκε στη Σερβία.
Η μονή αποσπά δύο θετικές για την ίδια γνωμοδοτικές αποφάσεις (26/1998 & 17/2002) του Γνωμοδοτικού Συμβουλίου Δημοσίων Κτημάτων του Υπουργείου Οικονομικών τις οποίες έκαναν αποδεκτές οι υφυπουργοί Οικονομικών του Πα.Σο.Κ. Δρυς (5/2/1999) και Φωτιάδης (5/8/2002) και μια τρίτη σύσταση του ίδιου Συμβουλίου (46/2002) να μην προβάλει το δημόσιο δικαιώματα κυριότητας στην εν λόγω περιοχή, η οποία έγινε κι αυτή αποδεκτή με απόφαση του υφυπουργού.
15 Ιανουαρίου 2003: Η Μονή, επειδή προφανώς οι γνωμοδοτήσεις δεν προχωρούσαν, καταθέτει αγωγή κατά του Δημοσίου διεκδικώντας την αναγνώριση της κυριότητάς της επί της λίμνης Βιστωνίδας, του ιχθυοτροφείου των Αγίων Θεοδώρων και των νησίδων Αντά-Μπουρού, Αγίου Νικολάου και Παναγίας Παντάνασσας και των παραλίμνιων οχθών, συνολικής έκτασης 27.500 στρεμμάτων (23.500 από το νομό Ροδόπης και 4.000 από το νομό Ξάνθης).
Μέρος της έκτασης αυτής είναι υδροβιότοπος και προστατεύεται από τη συνθήκη Ramsar, κάποια έκταση είναι καλλιεργήσιμη και υπάρχουν και κάποια χέρσα τμήματα που χρησιμοποιούνται ως βοσκότοποι. Ανάμεσα σ’ αυτές τις εκτάσεις υπάρχουν ερείπια της ρωμαϊκής και βυζαντινής Αναστασιούπολης καθώς και ατείχιστος βυζαντινός οικισμός. Η διεύθυνση Αγροτικής Ανάπτυξης θεωρεί το 80% της περιοχής εκμεταλλεύσιμη γη, ενώ η Μονή τη χαρακτηρίζει βάλτους και έλη.
Σεπτέμβριος 2003: Οι εκπρόσωποι της Μονής σε συνέντευξή τους στον τοπικό τύπο («Θρακική αγορά») μιλούν για δημιουργία ενός τόπου προσκυνήματος στην περιοχή, ένα πρότυπο οικοτουριστικό συγκρότημα με χαρακτήρα θρησκευτικό και με τίτλο «Βυζαντινό χωριό». Εξηγούν ότι κινούνται δικαστικά για να κατοχυρώσουν επιτέλους τα δικαιώματά τους από το 1080 και εξής και να προχωρήσουν στην αξιοποίηση της περιοχής με κτίσιμο του «Βυζαντινού χωριού». Δικαιολογούν την επί αρκετά χρόνια αδράνεια της Μονής λόγω της αποδυνάμωσής της (είχαν απομείνει ελάχιστοι γέροντες μοναχοί) και την ενεργοποίησή της τώρα λόγω της ενίσχυσης της αδελφότητας (η μονή έγινε από ιδιόρρυθμη κοινοβιακή και επανδρώθηκε από 20-25 μοναχούς). Στα συγκεκριμένα εδάφη υπάρχουν και εκτάσεις που παραχωρήθηκαν σε ακτήμονες αγρότες, αλλά ο δικηγόρος της μονής (Ζαφείρης Μέκος) τονίζει ότι αυτοί βάσει του αγροτικού κώδικα (άρθρο 242) δε θίγονται καθόλου γιατί, εφόσον η μονή κερδίσει τη δίκη, το ελληνικό δημόσιο απλώς θα την αποζημιώσει για τις εκτάσεις αυτές. Διαβεβαιώνουν ακόμη ότι και για τους βοσκοτόπους θα βρεθεί κάποια λύση, ώστε να μη χάσει η χώρα μας τις κοινοτικές επιδοτήσεις, και γενικότερα ότι θα σεβασθούν τις συνθήκες που προστατεύουν την περιοχή, «ακόμα και το τελευταίο κουνούπι».
Ο δικηγόρος του Δημοσίου (Γιώργος Πεταλωτής) αναγνωρίζει πως όλοι ήξεραν ότι η μονή είχε κάποια δικαιώματα στην περιοχή του Πόρτο Λάγος με το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου και κάποια δικαιώματα στη λίμνη Βιστωνίδα. Αλλά σημειώνει ότι από τα δικαιώματα αυτά μέχρι τα 27.500 στρέμματα υπάρχει μια πολύ μεγάλη απόσταση. Εκτιμά ότι η υπέρ της μονής εισήγηση του νομικού συμβουλίου του κράτους και της κεντρικής διοίκησης στην αντιδικία της μονής με τον συνεταιρισμό των αλιέων σε σχέση με τη λίμνη άνοιξε την όρεξη της μονής για ευρύτερες διεκδικήσεις. Θεωρεί τους τίτλους που επικαλείται η μονή θολούς.
22 Οκτωβρίου 2003: Με παρέμβασή του ο πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Ξάνθης επισημαίνει στο Υπουργείο ότι οι αποφάσεις αυτές στηρίχτηκαν σε ελλιπείς εκθέσεις των τοπικών υπηρεσιών δημοσίων κτημάτων, με πλήρη αποδοχή των ισχυρισμών της μονής, χωρίς να ληφθούν υπόψη τα στοιχεία που υπήρχαν κατά τόπους, ιδιαίτερα στις οικείες Μητροπόλεις, ούτε και οι γνωμοδοτήσεις του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, που έκριναν πάντοτε παράνομες τις προβαλλόμενες από τη μονή διεκδικήσεις.
30 Οκτωβρίου 2003: Μετά την παραπάνω παρέμβαση ο υφυπουργός Οικονομικών Απόστολος Φωτιάδης ανακαλεί τις προηγούμενες αποφάσεις και ζητά να επανακριθεί η υπόθεση από το Γνωμοδοτικό Συμβούλιο Δημοσίων Κτημάτων.
Νοέμβριος 2003: Εκδικάζεται στο Πολυμελές Πρωτοδικείο Ροδόπης η αγωγή που κατέθεσε η Μονή σε βάρος του Ελληνικού Δημοσίου. Στο δικαστήριο το δημόσιο υπερασπίζεται την κυριότητά του με τη συνδρομή παρέδρου του Νομικού Συμβουλίου του κράτους, τοπογράφου και του εφόρου των βυζαντινών αρχαιοτήτων της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης.
2003: ερώτηση του Κ.Κ.Ε. στη Βουλή για το θέμα.
Μετά τις εκλογές του Μαρτίου του 2004:
7 Ιουνίου 2004: ο νέος Υπουργός Οικονομικών Γ. Αλογοσκούφης (Ν.Δ.) με απόφασή του αποφαίνεται ότι δεν πρέπει να επανακριθεί η υπόθεση από το Γνωμοδοτικό Συμβούλιο του Υπουργείου, όπως ζητούσε ο πρώην υφυπουργός Απ. Φωτιάδης (Πα.Σο.Κ.), και αποδέχεται ως ισχυρές τις προηγούμενες γνωμοδοτήσεις που αναγνωρίζουν την κυριότητα της μονής στη λίμνη και τη γύρω περιοχή έπειτα από διαμάχη ενός αιώνα περίπου, δίχως να έχει στα χέρια του έστω μία απόφαση δικαστηρίου, παρά το γεγονός ότι την αγωγή κίνησε το μοναστήρι.
25 Ιουνίου 2004: Ενώ εκκρεμεί η έκδοση της απόφασης του δικαστηρίου, κατατίθεται κοινή δήλωση της εναγούσης μονής και του ελληνικού δημοσίου (με εντολή του υφυπουργού Π. Δούκα) ότι δεν επιθυμούν την έκδοση απόφασης! Για να στηρίξει την απόφασή του αυτή ο υφυπουργός πήρε γνωμοδότηση του Νομικού Συμβουλίου του κράτους.
Ιούλιος 2004: Οι πρόεδροι των δικηγορικών συλλόγων Ξάνθης, Ροδόπης και Αλεξανδρούπολης στέλνουν επιστολή διαμαρτυρίας στον υφυπουργό Οικονομικών Πέτρο Δούκα (Ν.Δ.). Με την επιστολή επισημαίνουν ότι στις εκτάσεις αυτές περιλαμβάνονται πράγματα μη δεκτικά κυριότητας και κατοχής από κανέναν (λίμνη, εκβολές ποταμών, αρχαιολογικοί χώροι, κοινόχρηστες εκτάσεις), επίσης περιλαμβάνονται περιοχές αναδασμών, παραχωρήσεις ακινήτων σε ακτήμονες, ιδιωτικές εκτάσεις καθώς και εκτάσεις που ανήκουν στους ΟΤΑ της περιοχής. Ότι οι τίτλοι που επικαλείται η μονή (χρυσόβουλα, σιγίλια) ουδέποτε προσκομίσθηκαν σε πρωτότυπα, δεν μπορούν να εφαρμοσθούν επί του εδάφους, ενώ τεχνηέντως αποκρύπτονται τα έγγραφα που διευκρινίζουν ότι τα δικαιώματα της μονής περιορίζονται στο ναΐδριο του Αγίου Νικολάου. Αναφέρονται σε φήμες ότι το υπουργείο έχει λάβει απόφαση να μην προβάλει το ελληνικό δημόσιο δικαιώματα επί των διεκδικούμενων εκτάσεων (αγνοούν προφανώς τις προ μηνός ειλημμένες αποφάσεις του Γ. Αλογοσκούφη). Προειδοποιούν για πολιτικές αλλά και ποινικές ευθύνες.
Η Μονή αλλάζει προσανατολισμό: επιδιώκει τώρα ανταλλαγή της λίμνης και των γύρω από αυτή εκτάσεων με άλλα ακίνητα του δημοσίου, προκειμένου να παραχωρήσει στο δημόσιο τη λίμνη. Το παράδοξο είναι ότι το δημόσιο αποδέχεται την ανταλλαγή αυτή, αναθέτει σε ορκωτούς εκτιμητές την εκτίμηση της αξίας της λίμνης και της παραλίμνιας περιοχής, οι οποίοι ανεβάζουν την αξία της στα 60 εκατομμύρια, και δέχεται να παραχωρήσει στη Μονή ανάλογης αξίας ακίνητα του δημοσίου εκτός των νομών Ροδόπης και Ξάνθης. Έτσι, ξεκινά μια διαδικασία ανεύρεσης των κατάλληλων ακινήτων που είναι πρόθυμο το δημόσιο να παραχωρήσει και η Μονή να αποδεχτεί.
Στη διαπραγμάτευση μπαίνουν ακίνητα στους νομούς Θεσσαλονίκης (στους δήμους Μίκρας, Πανοράματος, Θερμαϊκού, Θέρμης, Ωραιοκάστρου, και στη Νέα Μεσημβρία…, 76 οικόπεδα συνολικής έκτασης 25 στρεμμάτων στις περιοχές Καρδίας, Ν. Επιβατών, Ν. Ραιδεστού, Πανοράματος και Ωραιοκάστρου, 46 οικόπεδα στους δήμους Μίκρας (σε Καρδία, Σχολάρι, Τρίλοφο), Πανοράματος, Θερμαϊκού (στην Αγία Τριάδα και τους Νέους Επιβάτες), Θέρμης και στη Νέα Μεσημβρία, και 2 ακόμη ακίνητα έκτασης 629 στρεμμάτων δίπλα στο αεροδρόμιο «Μακεδονία»), Καβάλας (στις παραλίες Ακροποτάμου, Οφρυνίου, Νέας Περάμου και Νέας Ηρακλείτσας 1240 στρέμματα παραλιακής και καλλιεργήσιμης γης, τα οποία αποτιμήθηκαν στο 60% της αξίας της λίμνης), Χαλκιδικής (στους δήμους Καλλικράτειας, Τρίγλιας, Ιερισσού-Ακάνθου και Σταγείρων, … ειδικά περίπου 9.000 στρέμματα βρίσκονται στις περιοχές Ουρανούπολης, Αμμουλιανής, Ιερισσού), Τρικάλων, … και στην Αθήνα.
21 Δεκεμβρίου 2005: προτείνονται από την ΚΕΔ στη Μονή για ανταλλαγή 94 οικόπεδα στους Δήμους Μίκρας, Θερμαϊκού, Θέρμης, Πανοράματος και Ωραιοκάστρου και έγιναν αποδεκτά στην πλειοψηφία τους από τη Μονή. Τα οικόπεδα αυτά μεταβιβάστηκαν από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης στην ΚΕΔ και από την ΚΕΔ στη Μονή. Όσα από τα οικόπεδα αυτά έγιναν αποδεκτά έως το Νοέμβριο του 2006 πωλήθηκαν με βάση τις αντικειμενικές αξίες της Εφορίας και όχι τις πραγματικές της αγοράς (δημοπρασίες στις 5 Ιουλίου, στις 26 Ιουλίου και 17 Νοεμβρίου 2006) με τις ειδικές διαδικασίες που προβλέπονται για το Άγιο Όρος. Συγκεκριμένα πέρασαν στην εταιρεία «Ανθεμίας Αναπτυξιακή Α.Ε.», η οποία συστάθηκε μόλις τρεις μήνες πριν από την επίμαχη αγοραπωλησία και στην οποία μετέχει και ο δικηγόρος της Μονής.
Ορισμένα από τα συμβόλαια της συμβολαιογράφου Αικατερίνης Διον. Πελέκη-Βουλγαράκη που υπογράφηκαν μεταξύ της Μονής και του Δημοσίου στα πλαίσια της ανταλλαγής:
9 Μαΐου 2007: συμβόλαιο 2815 για 2 κληροτεμάχια στην περιοχή Ξηροποτάμου του Δήμου Ιερισσού συνολικής έκτασης 218,318 στρεμμάτων.
9 Μαΐου 2007: συμβόλαιο 2816 για 8 κληροτεμάχια στην Αμμουλιανή συνολικής έκτασης 70,864 στρεμμάτων.
9 Μαΐου 2007: συμβόλαιο 2817 για 78 στρ. στην Καρυανή Καβάλας αξίας 2,8 εκατ. €.
22 Μαΐου 2007: συμβόλαιο 2819 για 323,987 στρ. στη Νέα Πέραμο Καβάλας αξίας 10,6 εκατ. €.
22 Μαΐου 2007: συμβόλαιο 2820 για 320 στρ. στη Νέα Ηρακλείτσα Καβάλας αξίας 9,9 εκατ. €.
22 Μαΐου 2007: συμβόλαιο 2820α για 518,6 στρ. στον Ακροπόταμο Καβάλας αξίας 5 εκατ. €.
Τα τέσσερα αμέσως προηγούμενα συμβόλαια αφορούν στα 1240 στρέμματα κυριότητας της ΚΕΔ (Κτηματικής Εταιρείας του Δημοσίου) στην παραλιακή ζώνη της Καβάλας τα οποία μεταξύ άλλων προσφέρει το δημόσιο στη Μονή ως ανταλλάξιμα για τη λίμνη και η συνολική τους αξία φτάνει, σύμφωνα με την εκτίμηση των ορκωτών εκτιμητών, τα 28 εκατ. € (22.816 ευρώ το στρέμμα). Κτηματομεσίτες της Καβάλας εκτιμούν την αξία του στρέμματος στην περιοχή από 100.000 έως 300.000 €. Με τιμή 150.000 € τα 1.240 στρέμματα θα αποτιμώνταν 180 εκατομμύρια (απώλεια 150 εκατομμυρίων για το δημόσιο).
22 Μαΐου 2007: συμβόλαιο 2823 για το δάσος των 8.608,430 στρεμμάτων στην Ουρανούπολη (1.107.044 €, κατά την εφορία 8.470.695 €)
Ορκωτοί εκτιμητές αποτιμούν σε 1.107.044 ευρώ δάσος 8.600 στρεμμάτων στην Ουρανούπολη Χαλκιδικής και το δημόσιο το παραχωρεί στη Μονή προς αγροτική εκμετάλλευση, αφού αυτό αποχαρακτηρίστηκε από το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης με συνοπτικές διαδικασίες, γιατί τα δάση παραμένουν υπό κρατικό έλεγχο και δεν μεταβιβάζονται. Μέρος της δασικής αυτής έκτασης εξάλλου είναι κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος και δεν είναι δυνατή η μεταβίβαση της κυριότητάς του, όπως γνωματεύει ο προϊστάμενος της 10ης Εφορίας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Η εκτίμηση της Εφορίας για το συγκεκριμένο ακίνητο ήταν 8.740.695 ευρώ, αλλά αυτό δεν απασχολεί προφανώς την Μονή, εφόσον είναι βάσει νόμων απαλλαγμένη από υποβολή φόρων. Το δημόσιο δεν πρότεινε να εξαιρεθεί το συγκεκριμένο ακίνητο από την ανταλλαγή και επομένως παραμένει μεταξύ αυτών που παραχωρούνται στη Μονή.
22 Μαΐου 2007: συμβόλαιο 2824 Αικατερίνης Διον. Πελέκη-Βουλγαράκη για ένα ακίνητο έκτασης 45,090 στρεμμάτων στην Αμμουλιανή (τιμή αποτίμησης ορκωτών 694.000 €, αντικειμενική τιμή 794.934 €, πραγματική γύρω στο 300% της αντικειμενικής)
Από αυτά τα δεδομένα προκύπτει ότι ουσιαστικά το δημόσιο αγοράζει τη λίμνη και την παραλίμνια περιοχή όχι στα 60 εκατομμύρια, όπως συνομολόγησαν η Μονή και το δημόσιο, αλλά σε πραγματικές αγοραίες τιμές γύρω στα 300 εκατομμύρια €.
2 Μαρτίου 2007: σε έκτακτη σύσκεψη δήμαρχοι πέντε δήμων της Θεσσαλονίκης (Πανοράματος, Μίκρας, Θέρμης, Θερμαϊκού, Ωραιοκάστρου) διαμαρτύρονται γιατί, χωρίς να ενημερωθούν οι τοπικοί άρχοντες, παραχωρήθηκαν στη Μονή ακίνητα που το δημόσιο θα έπρεπε να παραχωρήσει στους δήμους και αναθέτουν στις νομικές τους υπηρεσίες να διερευνήσουν το ζήτημα. Στις 7 του μηνός ο νομάρχης Θεσσαλονίκης δηλώνει ότι θα σταθεί δίπλα στους δημάρχους και ότι πλέον «δε θα δώσουμε ούτε σπιθαμή γης».
Τέλη Μαΐου 2007: επιχειρείται να τακτοποιηθούν τα εναπομείναντα από την πρώτη φάση οικόπεδα στους Δήμους Μίκρας, Θερμαϊκού και στη Νέα Μεσημβρία. Ανάμεσα σε αυτά είναι και τα δύο οικόπεδα (συνολικής έκτασης 629 στρεμμάτων) μέρος των οποίων το Υπουργείο Υγείας είχε προτείνει στο Δήμο Μίκρας ως αντάλλαγμα για την παραχώρηση εκ μέρους του Δήμου των 127 δικών του στρεμμάτων, προκειμένου να ανεγερθούν στο χώρο εκείνο δύο Νοσοκομεία, το Παιδιατρικό και το Ογκολογικό Θεσσαλονίκης. Ο Δήμος Μίκρας ελλείψει ανταλλαγμάτων αναστέλλει κάθε ενέργεια για την παραχώρηση.
Οι Δικηγορικοί Σύλλογοι Θεσσαλονίκης, Καβάλας … ασχολούνται με την υπόθεση και εκδίδουν ψηφίσματα στα οποία μιλούν για σκάνδαλο.
Οι προϊστάμενοι της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Θεσσαλονίκης, αλλά και Χαλκιδικής [23(;)/7] … ζητούν να γίνει προκαταρκτική εξέταση.
4 Ιουλίου 2007: Μετά τις αντιδράσεις και κινητοποιήσεις των τοπικών κοινωνιών για το δεύτερο κύκλο παραχωρήσεων σε Θεσσαλονίκη, Καβάλα και Τρίκαλα ακυρώνεται η ανταλλαγή των νέων ακινήτων με μέρος της ιδιοκτησίας της Μονής και επιστρέφονται τα ανταλλασσόμενα οικόπεδα και πάλι στην κυριότητα της ΚΕΔ. Αναζητείται σε πολύωρη σύσκεψη στην ΚΕΔ το ακίνητο του δημοσίου στην Αθήνα που θα παραχωρηθεί στη Μονή σε αντάλλαγμα.
11 Ιουλίου 2007: Ο βουλευτής του Συνασπισμού Γιάννης Δραγασάκης καταθέτει ερώτηση προς τους υπουργούς Οικονομίας & Οικονομικών και Αργοτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων για το θέμα. Ειδικότερα ζητά να ενημερωθεί η Βουλή για τη συμφωνία μεταξύ ΚΕΔ και Μονής, ζητά αντίγραφα όλων των συμβολαίων και όλες τις σχετικές υπουργικές αποφάσεις.
12 Ιουλίου 2007: 11 βουλευτές του Πα.Σο.Κ. (πρωτοστάτησε ο βουλευτής Χαλκιδικής Γιάννης Δριβελέγκας) καταθέτουν ερώτηση στη Βουλή για το θέμα. Μεταξύ άλλων ζητούν να διερευνηθούν και τρία εμβάσματα ύψους 752.000 € της Μονής προς τον Δημ, Πελέκη, κουνιάδο του Υπουργού Πολιτισμού κ. Γ. Βουλγαράκη, πέραν της κανονικής αμοιβής του για παράσταση στις συμβολαιογραφικές πράξεις εκ μέρους της Μονής.
12 Ιουλίου 2007: συζήτηση στο Νομαρχιακό Συμβούλιο Θεσσαλονίκης. Το θέμα ετέθη από τη Βούλα Πατουλίδου γιατί στην ερώτηση των βουλευτών του Πα.Σο.Κ. υπάρχει και εμπλοκή του νομάρχη Θεσσαλονίκης. Ο Παναγιώτης Ψωμιάδης απαντώντας επέρριψε την ευθύνη στους Δημάρχους και στο Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης. «Εμείς υπογράψαμε αίτημα της πολιτείας» είπε χαρακτηριστικά και πρόσθεσε πως «ό,τι δόθηκε δόθηκε, από δω και πέρα δεν θα δοθεί ούτε μέτρο γης».
13 Ιουλίου 2007: αποφασίζεται η επιστροφή των ακινήτων Θεσσαλονίκης, Χαλκιδικής και Τρικάλων με αντάλλαγμα ακίνητο στην Αθήνα. Παραμένουν σε ισχύ τα συμβόλαια για τα 8.600 στρ. στην Ουρανούπολη και για τα 1240 στρ. στην παραλιακή ζώνη της Καβάλας.
23 Ιουλίου 2007: Ο πρόεδρος του Συνασπισμού Αλ. Αλαβάνος καταθέτει επίκαιρη ερώτηση στη Βουλή και ζητά εξηγήσεις και για την αναγνώριση της κυριότητας της Μονής επί της λίμνης Βιστωνίδας και για την εκτίμηση της αξίας των ανταλλασσόμενων ακινήτων.
26 Ιουλίου 2007: ο υφυπουργός Οικονομικών Πέτρος Δούκας απαντά στην επίκαιρη ερώτηση του προέδρου του Συνασπισμού. Επικαλείται 4 ομόφωνες όπως λέει γνωμοδοτήσεις του Γνωμοδοτικού Συμβουλίου Δημοσίων Κτημάτων που αναγνωρίζουν την κυριότητα της Μονής, τρεις από τις οποίες προσυπέγραψαν υπουργοί του Πα.Σο.Κ., και νόμους του 1924 και ερμηνευτικές διατάξεις του 1941 με τους οποίους η ελληνική πολιτεία αναγνώρισε τα αυτοκρατορικά χρυσόβουλα του Βυζαντίου. Λέει χαρακτηριστικά ότι: «δεν υπάρχει περίπτωση ούτε μία στο εκατομμύριο να κερδίσουμε την υπόθεση». Για την εκτίμηση των ανταλλασσόμενων ακινήτων επικαλείται τους ορκωτούς εκτιμητές. Ο πρόεδρος του Συνασπισμού για να αμφισβητήσει την κυριότητα της Μονής επικαλείται την τοποθέτηση καθηγητή αρχαιολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου και για να δείξει ότι τα 8600 στρέμματα στο δήμο Ακάνθου-Σταγείρων παραχωρήθηκαν παράνομα την τοποθέτηση του προϊσταμένου της 10ης Εφορίας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων ότι στην έκταση αυτή υπάρχει κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος και δεν είναι δυνατή η μεταβίβασή του χωρίς γνωμάτευση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Ο υφυπουργός λέει ότι δεν έχει υπόψη του να έγινε κάποιος αποχαρακτηρισμός (δάσους ή αρχαιολογικού χώρου) και δηλώνει πρόθυμος να εξετάσει νέα στοιχεία.
Κάποιες παραδοχές:
Δε θα αμφισβητήσουμε το δικαίωμα των Μονών και της Ορθόδοξης Εκκλησίας, όπως και γενικά όλων των Εκκλησιών όλων των δογμάτων, να έχουν στην κυριότητά τους περιουσία.
Δε θα υπεισέλθουμε εξάλλου στο τεράστιο νομικό και ιστορικό ζήτημα της κυριότητας επί της λίμνης Βιστωνίδας και θα αποδεχτούμε χάριν της συζητήσεως τις γνωμοδοτήσεις των ειδικών.
Με δεδομένο το ιδιοκτησιακό καθεστώς επί της λίμνης, κατανοούμε ότι το Ηγουμενοσυμβούλιο της Μονής Βατοπαιδίου είχε καθήκον να υπερασπιστεί τα καλώς νοούμενα συμφέροντα της Μονής.
Θα αναγνωρίσουμε, θα γνωστοποιήσουμε σε όσους δεν το γνωρίζουν και θα υπενθυμίσουμε σε όσους το γνωρίζουν ότι η Μονή υπήρξε μεγάλος ευεργέτης της χώρας και ιδιαίτερα των προσφύγων, συγκεκριμένα μάλιστα μεταξύ άλλων των προσφύγων της Χαλκιδικής: παραχώρησε … Είναι λοιπόν τουλάχιστον αγνωμοσύνη να γκρινιάζουμε για κάποια οικόπεδα π.χ. στην περιοχή της Τρίγλιας, όταν τεράστιες εκτάσεις παραχωρήθηκαν από τη Μονή για να εγκατασταθούν πολλοί από τους σημερινούς Τριγλιανούς.
Άρα:
Η κριτική μας θα στραφεί σχεδόν αποκλειστικά στην ελληνική πολιτεία, η οποία προέβη σε μια πράξη η οποία φαίνεται πως ζημιώνει το συμφέρον του κράτους συνολικά αλλά και των τοπικών κοινωνιών ειδικότερα.
Και το ζημιώνει γιατί:
Α. Η ανταλλαγή θα μπορούσε να μη γίνει καθόλου. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα της ακατοίκητης νησίδας Κυρα-Παναγιάς στις Σποράδες, που ανήκει στην ιδιοκτησία της Μονής Μεγίστης Λαύρας. Η νησίδα είναι χαρακτηρισμένη ως περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και το ιδιοκτησιακό καθεστώς μένει μόνο στα χαρτιά. Την Κυρα-Παναγιά τη χαίρονται οι επισκέπτες της. Θα μπορούσε αναλόγως να παραμείνει στην ιδιοκτησία της Μονής η λίμνη και οι παραλίμνιες εκτάσεις, με ελάχιστες αρνητικές επιπτώσεις για τους κατοίκους αναλογικά προς όσα θα απολέσει τώρα το κοινωνικό σύνολο μέσω της ανταλλαγής τόσο μεγάλης και αξιοποιήσιμης περιουσίας του δημοσίου. Θα ήταν προτιμότερο να αναλάβει το δημόσιο να ανακουφίσει οικονομικά τους ζημιούμενους κατοίκους και ενισχύοντας με άλλους τρόπους την παραγωγική τους δραστηριότητα. Και (γιατί όχι;) θα ήταν πολύ προτιμότερο να αφήσει τη Μονή να αξιοποιήσει η ίδια όση από την ιδιοκτησία της στην περιοχή θα μπορούσε στα πλαίσια του υφιστάμενου καθεστώτος του προστατευόμενου οικοσυστήματος της λίμνης βάσει της συνθήκης Ραμσάρ και του σεβασμού των αρχαιολογικών χώρων που βρίσκονται μέσα στα όρια της ιδιοκτησίας της. Πιθανότατα, θα προχωρούσε η Μονή και στην υλοποίηση του οράματός της για ένα «Βυζαντινό χωριό», κάτι που θα ωφελούσε πιθανότατα και πολλαπλά και τους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής.
Ποια είναι, αλήθεια, τα σχέδια του κράτους για την αξιοποίηση της περιουσίας που τώρα αποκτά στη λίμνη Βιστωνίδα και χάριν των οποίων, υποτίθεται, εκτίμησε ότι είναι συμφέρουσα για το δημόσιο η ανταλλαγή στην οποία προέβη; Δε θα έπρεπε να είχε ήδη κάποια διαμορφωμένα σχέδια και να τα έχει κοινοποιήσει στους τοπικούς φορείς και την ελληνική κοινωνία, ώστε να δικαιολογήσει και την απόφασή της αυτή;
Β. Η ανταλλαγή γίνεται σε τιμές που δεν αντιστοιχούν στην αγοραστική αξία των ακινήτων, όπως όλοι αντιλαμβάνονται. Επομένως, το δημόσιο θα βγει διπλά ζημιωμένο: και γιατί προβαίνει σε μια αχρείαστη και ασύμφορη ανταλλαγή και γιατί ανταλλάσσει ακίνητα άνισης αξίας. Ποιος θα απολογηθεί για τη ζημία αυτή; Αναλογίζονται οι ιθύνοντες τις πολιτικές και ποινικές τους ευθύνες;
Γ. Η ανταλλαγή θα μπορούσε να γίνει σε χρήμα και όχι σε ακίνητα. Θα μπορούσε να αποζημιώσει δηλαδή το δημόσιο τη Μονή σε τιμές ανάλογες αυτών που τώρα αποτιμώνται τα ακίνητα που ανταλλάσσει με τη λίμνη, δηλαδή πολύ χαμηλότερες της πραγματικής αξίας των ακινήτων που τώρα θα στερηθεί το δημόσιο. Αυτό, φυσικά, θα προϋπέθετε και τη συναίνεση της Μονής. Ας εξηγήσει λοιπόν στην κοινή γνώμη το Υπουργείο Οικονομικών γιατί δεν πρόκρινε και δεν προχώρησε σε αποζημίωση αλλά σε ανταλλαγή.
Δ. Η ανταλλαγή θα μπορούσε να γίνει σε χρήμα που θα κατέβαλαν οι θιγόμενοι Δήμοι, ώστε να κρατήσουν αυτοί τα παραχωρούμενα κτήματα και οικόπεδα, για να τα χρησιμοποιήσουν για τις ανάγκες της τοπικής κοινωνίας. Αυτό προτάθηκε ήδη από το Δήμο Ακάνθου-Σταγείρων και δε φαίνεται να γίνεται αποδεκτό.
Και κάποιες πρόσθετες απορίες μας:
Γιατί η πολιτεία συναίνεσε σε αυτή την ανταλλαγή; Γιατί δεν άφησε τη λίμνη στην κυριότητα της Μονής;
Θα μπορούσε να υποθέσει κανείς ότι ήταν αίτημα των κατοίκων της περιοχής. Πόσοι είναι οι κάτοικοι αυτοί και ποιο το ύψος των παραγωγικών δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται στην περιοχή αυτή;
Πώς μπορεί να εξηγηθεί ότι κοστολογείται σε διπλάσια τιμή ένα στρέμμα της λίμνης από ένα στρέμμα δασικής έκτασης στην περιοχή της Ουρανούπολης;
Νομίζουμε ότι το κόστος της ανταλλαγής και το οικονομικό και το κοινωνικό και το περιβαλλοντικό και το πολιτικό είναι πολύ υψηλότερο.
Μαμόγλου Αποστόλης
Χαραλαμπίδης Αποστόλης
